Partneriaeth gyda QueerAF: Gwybyddiaeth cwiar a cynnydd y niwrocwiar

Mae mwy a mwy o bobl yn dod i delerau nid yn unig â’u hunaniaeth cwiar, ond hefyd â’u niwroamrywiaeth – ac i lawer ohonom, y ddau.

Des i ar draws y term “niwrocwiar” am y tro cyntaf mewn erthygl am awdur lleol ac fe ddaliodd fy nychymyg.

Mae’n fframwaith sy’n croestorri meysydd niwroamrywiaeth a theori cwiar. I lawer, mae’n ffordd o ‘ymholi’ ein prosesau niwrowybyddol ein hunain trwy ganiatáu i’n hunain symud y tu hwnt i’r hyn a welir fel y ‘norm niwrowybyddol’. Neu os dymunwch, dathlu eich gwahaniaeth a gwneud iddo weithio i chi – nid i bawb arall. Mae’n weithred radical o hunan-dderbyn.

Dechreuodd fy siwrnai niwroamrywiol fy hun pan gefais ddiagnosis o ddyslecsia a dyspracsia tra yn y brifysgol. Des i hefyd i sylweddoli fy mod yn cwiar tua’r un pryd.

Yn fwy diweddar, dywedwyd wrthyf y dylwn geisio asesiad ADHD. Ond pan geisiais gymorth gyda hyn dywedodd y meddyg teulu ei fod yn annhebygol o ddigwydd – mae’r rhestrau’n rhy hir. Yn y cyfamser, cefais rai strategaethau ymdopi o lyfrau fel “It’s Not A Bloody Trend” gan Kat Brown. Mae cyrchu’r wybodaeth hon, a deall fy hun trwy’r lens hon yn ddigon ar hyn o bryd.

Ond fe sbardunodd ymchwiliad i mi.

Yn ystod y blynyddoedd diwethaf, bu cynnydd esbonyddol yn y diagnosis o niwroamrywiaeth, yn enwedig ymhlith menywod a phobl o rywedd ymylol. Wrth i ni ddeall mwy, a chyda phandemig yn caniatáu mewnwelediad, mae mwy a mwy o bobl wedi ceisio cael diagnosis ffurfiol, neu’n hunan-ddiagnosio yn lle argaeledd asesiadau.

Fel unrhyw gynnydd mewn niferoedd mae rhai wedi cwestiynu dilysrwydd y diagnosisau newydd hyn heb rannu’r rhesymau cynnil pam fod mwy. Nid yw byth yn heintiad cymdeithasol, ond bob amser yn ymwneud â phobl yn gallu cyrchu gwybodaeth, a gweld eu hunain yn cael eu cynrychioli ynddi.

Mae hyd yn oed lleisiau blaengar yn y cyfryngau fel y Polyester Podcast ffeministaidd wedi creu cynnwys yn bryfoclyd gan ofyn “why is everyone neurospicy now?”. Doeddwn i ddim yn siŵr am y teitl, felly es i at y sylwadau. Roedd un sylw yn crynhoi’r yr hyn roeddwn i’n poeni amdano, sef “yw’r un rhethreg a ddefnyddir pan fydd pobl yn dweud bod “pawb yn cwiar y dyddiau hyn”.

Mae’r agwedd “dim ond tuedd neu gyfnod yn unig” yn atgoffa rhywun o gwiarffobia oesol o bob math. Gall gwadu realiti i bobl a dad-ddilysu eu profiadau mewn penawdau nad ydynt yn dal y wybodaeth gynnil a gynhwysir yn y sioe fod yn niweidiol.

Rwy’n cofio pan oeddwn yn fy mherthynas cwiar cyntaf – dywedais wrth ffrind. Ymatebodd hi trwy rolio ei llygaid a awgrymu mai dim ond ceisio sylw oeddwn i. Wrth i mi fynegi i ffrindiau fy mod yn meddwl bod gennyf ADHD flynyddoedd lawer yn ddiweddarach rwy’n teimlo petruster hefyd. Rwy’n ofni mai’r un ymateb o ystyried y norm diwylliannol o siarad am hyn yw ‘wel mae pawb dipyn bach ar y sbectrwm nawr’. Mae’n wir bod amrywiaethau yn sbectrwm, ond mae’r naratif hwn yn niweidio sgwrs fwy y mae angen i ni ei chael.

Yn ddiddorol, mae gwesteiwyr Polyester Podcast yn defnyddio’r hyn a elwir yn batrwm patholeg wrth siarad am niwroamrywiaeth. Dyma pan fyddwn yn dechrau o ragdybiaeth bod gwahaniaethau sylweddol oddi wrth normau cymdeithasol-ddiwylliannol amlycaf gwybyddiaeth ac ymgorfforiad yn cynrychioli rhyw fath o ddiffyg neu batholeg.

Mae Nick Walker yn herio hyn yn “Neuroqueer Heresies”. Mae Walker yn dadlau bod niwro-ddargyfeirio yn wahaniaeth gwybyddol na ddarperir ar ei gyfer mewn cymdeithas ac felly’n cael effaith anablu ar y bobl hyn. Mae’n esbonio bod marchnadoedd cyfalafol yn ffafrio unffurfiaeth i symleiddio strategaethau marchnata, ac mae niwroamrywiaeth yn amharu ar y dewis hwn trwy gyflwyno amrywiad.

Mae Nick Walker yn tynnu sylw at y mater gyda labelu niwro-ddargyfeirio fel “salwch,” gan gymharu safbwyntiau hen ffasiwn a oedd unwaith yn ystyried queerness yn gyflwr meddygol. Er bod Sefydliad Iechyd y Byd wedi tynnu rhywioldeb a hunaniaeth rhywedd oddi ar ei restr o glefydau, mae camsyniadau’n parhau, gan gefnogi arferion niweidiol fel therapi trosi. Er bod yr arferion hyn yn dal yn gyfreithlon yn y DU, mae’r llywodraeth Lafur bresennol, fel ei rhagflaenydd Ceidwadol, wedi addo eu gwahardd, gan gydnabod eu potensial i achosi niwed tebyg i artaith.

Mae rhaglen ddogfen y BBC “Our Autistic Minds” yn cynnig golwg ddadlennol ar niwroamrywiaeth, gan ddangos sut mae rhwystrau cymdeithasol a disgwyliadau unffurf yn analluogi unigolion niwroamrywiol trwy beidio â chynnwys eu gwahaniaethau.

Mae’r rhaglen ddogfen yn dilyn Murray, sy’n rhannu’r boen emosiynol o gael ei drafod fel pe bai’n anweledig yn ystod ei ieuenctid. Mae’n sôn am gael ei fabaneiddio a bod ei ddeallusrwydd wedi’i danamcangyfrif.

Mae Murray yn ddyn ifanc craff sy’n gallu mynegi ei brofiadau yn ddwfn o ystyried yr offer a’r gefnogaeth briodol. Camddealltwriaeth o’i awtistiaeth gan eraill sy’n ei frifo, nid yr awtistiaeth ei hun.

Wrth i mi dyfu’n hŷn, rwy’n sylwi ar fwy o ffrindiau’n nodi eu bod yn cwiar, traws, a niwroddargyfeiriol, gan ddatgelu gorgyffwrdd rhwng yr hunaniaethau hyn yn aml. Mae tystiolaeth i awgrymu cydberthynas uwch o hunaniaeth cwiar ymhlith unigolion niwroddargyfeiriol.

Yn gynyddol, rwy’n sylwi ar debygrwydd rhwng niwroamrywiaeth a bod yn cwiar. Mae Nick Walker yn trafod sut mae rhai unigolion awtistig yn defnyddio ‘masgio’ i guddio eu hawtistiaeth ac i ffitio i mewn i gymdeithas, strategaeth sy’n debyg i sut y gallai rhai unigolion cwiar addasu eu hymddygiad i osgoi stereoteipiau.

Mae niwrocwiar yn herio’r normau hyn trwy flaenoriaethu dilysrwydd unigol dros ddisgwyliadau cymdeithasol. Trwy wrthod heteronormedd, gallwn yn yr un modd wynebu a datgymalu niwro-normaledd.

Dylid cydnabod niwrogyfeiriol, fel bod yn cwiar, a’i barchu ar draws y sbectrwm o brofiadau. Mae cofleidio damcaniaeth niwrocwiar yn ein hannog i ddathlu ein gwahaniaethau unigryw, gan ryddhau’r rhai sydd wedi’u labelu’n ‘sbeislyd’ gan y cyfryngau i gael eu gwerthfawrogi yn union fel yr ydym ni.

Mae’r erthygl hon yn rhan o bartneriaeth QueerAF a Newyddiaduraeth Gynhwysol Cymru sy’n ymroddedig i ddyrchafu newyddiadurwyr LGBTQIA+ Cymreig sy’n dod i’r amlwg ac sydd ar y cyrion.

Gallwch ddilyn Diffwys ar Instagram neu Substack.

Cofrestrwch i dderbyn cylchlythyr wythnosol QueerAF neu dewch yn aelod .